नमस्कार मंडळी,

आजच्या लेखामध्ये आपण भारतभर साजरा  होणारा नवरात्र उत्सव याविषयी मराठीमध्ये माहिती जाणून घेणार आहोत. भारतामध्ये विविध राज्यांमध्ये नवरात्र हा उत्सव आश्विन महिन्यात साजरा केला जातो. नवरात्र हा उत्सव कशाप्रकारे साजरा करतात, नवरात्र उत्सव का साजरा केला जातो, नवरात्र उत्सवाचा इतिहास काय आहे याविषयी विविध प्रकारची माहिती आपण आजच्या नवरात्रीची माहिती navratri chi mahiti 

 या लेखांमध्ये बघणार आहोत. अधिक माहितीसाठी हा लेख शेवटपर्यंत नक्की वाचा.

नवरात्रीचे महत्व | importance of Navratri in marathi 

भारत हा कृषीप्रधान देशाबरोबर  सांस्कृतिकता जपणारा देश मानला जातो.भारतामध्ये विविध प्रकारचे सण साजरी होताना आपण बघत असतो.श्रावण महिन्यापासून हिंदू धर्मामध्ये सांस्कृतिक सणांची सुरुवात होत असते.

अगोदर श्रावण मध्ये महादेवाची पूजा करतात त्यानंतर भाद्रपद महिन्यात गणपती बाप्पा आपल्या घरी येतात, आणि मग त्यानंतर अश्विन महिन्यात शारदीय नवरात्राची सुरुवात होते. आजच्या लेखात आपण शारदीय नवरात्र कशाप्रकारे साजरी करतात नवरात्रीचे महत्त्व काय आहे हेच  बघणार आहोत.

भारतामध्ये साजरा केला जाणारा नवरात्र हा सण संस्कृतिकदृष्ट्या आणि समृद्ध आहे.नवरात्री सामान्यतः अश्विनच्या हिंदू कॅलेंडर महिन्यात येते, जी ग्रेगोरियन कॅलेंडरमध्ये सप्टेंबर किंवा ऑक्टोबर मध्य दर्शविते.2023 साली नवरात्र 15 ऑक्टोबर 2023 पासून सुरुवात होत आहे.

navratri chi mahiti – नवरात्रीमध्ये, शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चंद्रघंटा, कुष्मांडा, स्कंदमाता, कात्यायनी, कालरात्री, महागौरी आणि सिद्धिदात्री या देवी दुर्गेच्या विविध रूपांची प्रत्येक नऊ रात्री पूजा केली जाते.

नवरात्रीमध्ये नऊ दिवस उपवास देखील केले जातात. उपवासादरम्यान काही लोक एकदाच फक्त जेवण करून उपवास करतात, किंवा काही लोक कोणताही प्रकारचा शाकाहारी पदार्थ निवडून नऊ दिवस त्याच पदार्थांचे सेवन करून उपवास करत असतात. त्याचबरोबर काही लोक फक्त फळांवर उपवास करण्याचे आयोजन करत असता.. विविध प्रकारच्या राज्यांमध्ये विविध प्रकारचे लोक हे त्यांच्या पद्धतीने नुसार उपवास  करण्यास प्राधान्य देत असतात. 

navratri chi mahiti in marathi

विविध प्रकारच्या पूजा विधी करून दुर्गादेवीला प्रसन्न केले जाते, त्याचप्रमाणे दुर्गादेवीची उपासना करतात. दुर्गा देवीची प्रार्थना विधी झाल्यानंतर सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे सुद्धा नवरात्र समारंभ मध्ये आयोजन केलेले असते.यामध्ये दांडिया रास,गरबा नृत्य अशा विविध प्रकारच्या सांस्कृतिक कार्यक्रमांचे आयोजन केले जाते.

नऊ दिवसांमध्ये देवीच्या नऊ रूपांची पूजा केली जाते त्याचबरोबर नवरात्रीमध्ये नऊ दिवसांमध्ये नऊ दिवसाच्या देवीची उपासना करून उपवास केले जातात त्याचबरोबर नऊ दिवस  नऊ रंगांचे कपडे परिधान केले जातात. 

नवरात्र म्हणजे काय? | what is Navratri in marathi 

“नवरात्र” हा शब्द संस्कृतमधून आला आहे, जिथे “नव” म्हणजे नऊ आणि “रात्री” म्हणजे रात्री. हा सण नऊ रात्रींचा असतो आणि हिंदू देवी दुर्गा यांच्या उपासनेला समर्पित आहे.नवरात्र मध्ये प्रत्येक रात्र देवीच्या विविध प्रकारचे रूप दाखविते.आणि नवरात्री म्हणजे नवरात्र संपल्यानंतर दहावा दिवस, विजयादशमी किंवा दसरा म्हणून ओळखला जातो, “विजयादशमी” वाईटावर चांगल्याचा विजय दर्शवितो.

नवरात्र मध्ये असे केल्यास देवी दुर्गा होईल प्रसन्न 

navratri chi mahiti – नवरात्री साजरी करण्यामध्ये विविध प्रांतातील लोकांची वेगवेगळ्या प्रकारची क्रिया असू शकते. परंतु खाली दिलेल्या सामान्य पद्धतीने तुम्ही दुर्गा देवीला प्रसन्न करू शकतात:

• आपल्या घरामध्ये देवघरात किंवा एका विशिष्ट ठिकाणी छोटा मंडप किंवा चौरंगावर दुर्गादेवीची स्थापना करा.
• दुर्गा देवीची स्थापना केल्यानंतर देवीची पूजा अर्चना करा त्याचबरोबर स्तोत्र,मंत्र दुर्गा देवी संबंधित असलेले कथा पाठ करू शकतात. 
• नवरात्रीमध्ये नऊ दिवसांसाठी दुर्गा देवीला प्रसन्न करण्यासाठी उपवास केले जातात.
• उपवास हा शरीर शुद्ध करण्याचा आणि अध्यात्मिक पद्धतींवर लक्ष केंद्रित करण्याचा एक मार्ग मानला जातो.
• दुर्गादेवीची आराधना करण्यासाठी तुमचे घर फुलांनी किंवा इतर काही गोष्टींनी घर सजावट करा.
• दारामध्ये, अंगणामध्ये छान सुरेख रांगोळ्या काढून प्रसन्न वातावरण निर्मित करा.
• नवरात्रीमध्ये नऊ दिवसांसाठी  नऊ रंगाचे कपडे परिधान केले जातात.
• तुमच्या आजूबाजू असलेल्या दुर्गा देवीच्या मंदिरांना जाऊन भेट द्या.
• देवी दुर्गा आणि नवरात्रीशी संबंधित पवित्र ग्रंथ, स्तोत्रे आणि कथा वाचण्यासाठी आणि त्यावर चिंतन करण्यासाठी थोडा वेळ द्या. 
• दुर्गादेवी संबंधीत ग्रंथ वाचन केल्यामुळे सणाचे नवरात्रीचे महत्त्व अधिक समजू शकते.

नवरात्रीची पौराणिक कथा | story of Navratri in marathi 

हिंदू पौराणिक कथा मध्ये नवरात्रीची कथा सांगण्यात येते.वाईट वर चांगला विजय मिळवण्याचे प्रतीक या कथेमार्फत सांगण्यात येते.

पौराणिक कथेनुसार, महिषासुर हा एक शक्तिशाली राक्षस होता ज्याने विश्वाचा निर्माता भगवान ब्रह्मदेव यांना प्रसन्न करण्यासाठी तीव्र तपश्चर्या केली होती.महिषासुराच्या भक्ती आणि तपश्चर्येने प्रभावित होऊन ब्रह्मदेवाने त्याला वरदान दिले.

त्याच्या अहंकारात आणि शक्तीच्या इच्छेने, महिषासुराने अजिंक्यतेचे वरदान मागितले, असे म्हणायचे की कोणताही मनुष्य किंवा देव महिषासुराचा पराभव करू शकत नाही.त्याने चतुराईने वरदानात एक मुद्दा जोडला आणि सांगितले की त्याला फक्त एका मादीकडूनच पराभूत केले जाऊ शकते.

वरदानाने सामर्थ्यवान, महिषासुर अधिकाधिक अत्याचारी बनला आणि त्याने देवांविरुद्ध युद्ध पुकारले. त्याने त्यांचा पराभव केला आणि त्याच्या नवीन शक्तीने, स्वर्गातील त्यांची सिंहासने बळकावली. महिषासुराचा अत्याचार सहन न झाल्याने देवांनी दैवी त्रिमूर्ती – ब्रह्मा, विष्णू आणि शिव यांची मदत घेतली.

देवतांच्या प्रार्थनेला आणि महिषासुराच्या वाढत्या धोक्याला तोंड देण्याची गरज म्हणून, ब्रह्मा, विष्णू, शिव आणि इतर देवतांच्या दैवी शक्तींनी एकत्रितपणे दुर्गा देवी निर्माण केली. प्रत्येक देवाने त्यांच्या दैवी गुणधर्मांचे योगदान दिले आणि दुर्गा एक योद्धा देवी, तेजस्वी आणि शक्तिशाली म्हणून उदयास आली.

देवी दुर्गा, सिंहावर स्वार होऊन आणि देवांनी प्रदान केलेल्या विविध शस्त्रांनी सज्ज, महिषासुराविरुद्ध भयंकर आणि प्रदीर्घ युद्धात अवतरली.हे युद्ध नऊ रात्री आणि दहा दिवस चालला, ज्याचा पराकाष्ठा देवीने दहाव्या दिवशी महिषासुर राक्षसाचा वध केला, जो विजयादशमी किंवा दसरा म्हणून साजरा केला जातो.

महिषासुराचा अंत आणि त्यानंतर देवी दुर्गेचा विजय हे चांगल्या आणि वाईट यांच्यातील चिरंतन संघर्षाचे प्रतीक आहे. ही कथा दैवी हस्तक्षेप, धार्मिकतेची शक्ती आणि अत्याचार सद्गुणाचा अंतिम विजय यांचे महत्त्व स्पष्ट करते.

महिषासुराच्या कथेसोबतच नवरात्रीचाही संबंध रामायणाशी आहे

भगवान रामाने दुर्गा देवीची उपासना नवरात्रीच्या नऊ दिवस केली असे म्हणतात. प्रत्येक रात्री,रामाने देवी दुर्गा ची उत्कटतेने प्रार्थना केली आणि देवीचे आशीर्वाद मागितले,दैवी स्त्रीत्वाची शक्ती ओळखून, रामाने आपली पत्नी सीतेला वाचवण्याच्या प्रयत्नात विजय मिळवण्यासाठी देवीची मदत मागितली.

दहाव्या दिवशी, जो विजयादशमी किंवा दसरा म्हणून ओळखला जातो,या दिवशी भगवान रामाने रावणावर विजय मिळवला, वाईटावर चांगल्याच्या विजय मिळण्याचा तो दिवस होता. हा दिवस नवरात्रीचा कळस म्हणून साजरा केला जातो.

नवरात्र पूजा विधि | Navratri puja vidhi in marathi 2023

• नवरात्रीची पूजा करताना देवी दुर्गाला विविध प्रकारच्या विधींचा व प्रार्थना यांचा समावेश होत असतो.2023 साली अशा पद्धतीने नवरात्रीची पूजा विधि करा.
• ज्या ठिकाणी तुम्ही पूजा मांडणार आहेत ते ठिकाण अगोदर स्वच्छ करून घ्या.
• चौरंग किंवा छोटा मंडप त्या ठिकाणी उभा करून घ्या.होती फुले, रांगोळी आणि दिव्यांची सजावट करा.
• घटस्थापना करण्यासाठी कलश तयार करा.
• कलश (भांडे) पाण्याने भरून तांदळाच्या गोलाकार भागावर ठेवा.
• कलशाच्या गळ्यात पवित्र धागा (मोळी) बांधा.
• कलशाच्या वर एक नारळ ठेवा. ते कापडाने झाकून ठेवा. 
• प्रार्थनेद्वारे देवी दुर्गाला कलशात आमंत्रित करा. 
• प्रार्थना आणि मंत्रांसह अडथळे दूर करणार्‍या गणेशाचे आवाहन करून पूजा सुरू करा.
• देवी दुर्गाला समर्पित मंत्रांचे ध्यान करा आणि पाठ करा.
• सामान्य मंत्रांमध्ये “ओम दम दुर्गेय नमः” आणि “या देवी सर्वभूतेषु” यांचा समावेश होतो.
• देवीला फुले, सिंदूर (सिंदूर), हळद आणि इतर पवित्र वस्तू अर्पण करा.
• प्रज्वलित दिव्यासह देवी दुर्गा देवीची आरती करा.
• देवी दुर्गा, महिषासुराची कथा आणि नवरात्रीचे महत्त्व सांगा किंवा ऐका.
• प्रसाद तयार करा, ज्यामध्ये सहसा फळे, मिठाई आणि इतर शाकाहारी प्रसाद असतात. कुटुंबातील सदस्यांना आणि पाहुण्यांमध्ये हा प्रसाद वाटून घ्या.
• काही भक्त नवरात्रीत उपवास करतात.
• नऊ रात्री दुर्गा देवीच्या विविध रूपांच्या उपासनेवर लक्ष केंद्रित करून दररोज पूजा विधी पुन्हा करा.
• दहाव्या दिवशी (विजयादशमी किंवा दसरा) नवरात्रीची सांगता करण्यासाठी विशेष पूजा विधी करा. यामध्ये अनेकदा कलश पाण्यात विसर्जित केले जाते.
• नवरात्री दरम्यान सामुदायिक कार्यक्रम, गरबा आणि दांडिया रास नृत्य आणि इतर सांस्कृतिक कार्यक्रमांना उपस्थित रहा.

घटस्थापना | ghatasthapana 2023

घटस्थापना, ज्याला कलश स्थापना देखील म्हणतात,नवरात्रीमध्ये सुरुवातीला केला जाणारा महत्त्वपूर्ण विधी घटस्थापना हा असतो.दुर्गादेवीच्या उपासनेचे सुरुवात घटस्थापने पासून होत असते.

घटस्थापनेचा अर्थ | ghatasthapana meaining in marathi

घटस्थापनेचा अर्थ – “घट” म्हणजे मातीचे भांडे किंवा कलश, आणि “स्थापना” म्हणजे स्थापना. त्यामुळे घटस्थापना म्हणजे मातीच्या भांड्याची स्थापना.

घटस्थापनेची वेळ | ghatasthapana 2023

घटस्थापना नवरात्रीच्या पहिल्या दिवशी केली जाते, याला प्रतिपदा असेही म्हणतात. हा दिवस सामान्यतः हिंदू कॅलेंडरमधील अश्विन महिन्याच्या प्रतिपदा तिथी (चांद्र पंधरवड्याचा पहिला दिवस) शी जुळतो.

शारदीय नवरात्र घटस्थापना मुहूर्त 2023 | ghatasthapana muhurat 2023 in marathi 

2023 साली शारदीय नवरात्र घटस्थापनेचा मुहूर्त 15 ऑक्टोबर रोजी 11 वाजून 44 मिनिट दुपारी 12 वाजून 30 मिनिटापर्यंत असणार आहे. म्हणजेच कलश स्थापनेचा मुहूर्त जवळजवळ 46 मिनिटे एवढा आहे.

घटस्थापनेची मांडणी | घटस्थापना कसे करावे | Ghatasthapana Vidhi 2023

• घटस्थापना होणार असलेल्या पूजा क्षेत्राची स्वच्छता करा.
• कलश (मातीचे भांडे किंवा धातूचे भांडे) पाण्याने भरा.
• तयार केलेल्या जागेच्या मध्यभागी कलश ठेवा.
• कलश हे देवीच्या उपस्थितीचे प्रतीक आहे.
• तांदळाच्या पलंगावर किंवा ताटाच्या आत मातीच्या छोट्या ढिगाऱ्यावर ठेवा.
• कलशाच्या गळ्यात मोळी (पवित्र धागा) बांधा.
• हळद, सिंदूर आणि फुलांनी कलश सजवा.
• कलशाच्या आजूबाजूला जमिनीत किंवा तांदूळात बार्ली किंवा इतर कोणतेही बिया पेरा.
• हे जीवनाच्या वाढीचे आणि देवीच्या आशीर्वादाचे प्रतीक आहे.
• घटस्थापनेची वेळ महत्त्वाची असते आणि ती पंचांग (हिंदू दिनदर्शिकेवर) आधारित असते.
• देवी दुर्गाला आवाहन करून नवरात्री सुखरूप पार पाडण्यासाठी तिचे आशीर्वाद घेऊन सुरुवात करा.
• कलश नारळाने झाकून ठेवा आणि नंतर त्यावर कापड ठेवा.
• नारळ हे देवतेचे मस्तक दर्शवते.
• मांडलेल्या कलशाची पंचोपचार पूजा करा, ज्यामध्ये पाच आवश्यक घटकांसह कलशाची प्रार्थना करणे समाविष्ट आहे – पाणी (जल), सुगंध (गंधा), फूल (पुष्पा), धूप (धूप), आणि एक दिवा (दीपा).
• नवरात्रीच्या नऊ दिवसांत, कलशाची रोज पूजा, आरती आणि नैवेद्य केले जाते.
• दहाव्या दिवशी (विजयादशमी किंवा दसरा) कलशाचे पाण्यात विसर्जन केले जाते, जे नवरात्रोत्सवाच्या समाप्तीचे प्रतीक आहे.
• घटस्थापना हा एक शुभ आणि प्रतीकात्मक विधी मानला जातो जो संपूर्ण नवरात्र उत्सवासाठी पूर्ण घराला प्रसन्न करतो, देवी दुर्गा च्या दैवी उपस्थितीचे आवाहन करतो.

घटस्थापना मंत्र | Ghatasthapana Mantra

नवरात्री मध्ये घटस्थापना विधीमध्ये कलश स्थापित करताना विशिष्ट मंत्रांचा जप केला जातो. हा घटस्थापना मंत्र आहे जो सामान्यतः पाठ केला जातो:

घटस्थापना मंत्र:

ऊँ कल्याण्यै च विद्महे कान्याकुमार्य ची धीमही।
तन्नो दुर्गा प्रचोदयात् ॥

लिप्यंतरण:

ॐ कल्याणयै च विद्महे कन्याकुमार्यै च धीमही
तन्नो दुर्गा प्रचोदयात ॥

याचा अर्थ:

“आम्ही शुभ कल्याणी (देवी दुर्गा) चे ध्यान करतो, आम्ही कुमारिकेचे चिंतन करतो. दुर्गा आम्हाला चांगला मार्ग दाखवो.”

घटस्थापना दरम्यान या मंत्राचा जप केल्याने संरक्षण, समृद्धी आणि यशासाठी देवी दुर्गाचा आशीर्वाद प्राप्त होतो असे मानले जाते. घटस्थापना विधी नवरात्रीशी संबंधित असून घटस्थापनेच्या कार्यपद्धती आणि रीतिरिवाजांचे पालन करून भक्तिभावाने आणि प्रामाणिकपणे करणे महत्त्वाचे आहे.

मैया नवरात्रों में जब धरती पर आती है | maiya navratri mein jab dharti pe aati hai lyrics 

मैया नवरात्रों में जब धरती पर आती है,
किसको है क्या देना ये सोच के आती है,
मैया नवरात्रों में जब धरती पर आती है,
मैया नवरात्रों में…

पहले नवरातो में, माँ सबकी खबर लेती,
दूजे नवरातो में, अपने खाते में लिख लेती है,
तीजे नवरातो से, बात आगे बढ़ाती है,
मैया नवरात्रों में जब धरती पर आती है,
मैया नवरात्रों में…

चौथे नवरातो में, माँ आसान लगाती है,
पाँचवे नवरातो में, माँ आ गयी बताती है,
छटे नवरातो में, सबको दर्शन कराती है,
मैया नवरात्रों में जब धरती पर आती है,
मैया नवरात्रों में…

सतवे नवरातो में, खोल देती खजाने है,
अठवे नवरातो से, लग जाती लूटाने है,
नव्वे नवरातो में, दोनो हाथो से लुटाती है,
मैया नवरात्रों में जब धरती पर आती है,
मैया नवरातो में…

दसवे दिन माता की, बिदाई जब आती है,
सारे धरती के लोगो की, आँखे भर आती है,
रामा फिर आउंगी, वादा करके चली जाती है,
मैया नवरात्रों में जब धरती पर आती है,
मइया नवरातो में…

मैया नवरातो में, जब धरती पे आती है,
किसको है क्या देना, ये सोच के आती है,
मैया नवरातो मे, जब धरती पे आती है,
मैया नवरातो में…

singer : raju mehra

 

वारंवार विचारले जाणारे प्रश्न | FAQ